Hukukun Anlam Arayışı...

İhkak-ı hak, tüm hukuk sistemlerinde yasaklanan, kişinin kendi hakkını kendisinin alması şeklinde tanımlayabileceğimiz bir kavramdır. Eski Ceza Yasası’nın 308. maddesinde “bir kimse hükümete müracaata muktedir olduğu ahvalde iddia eylediği bir hakkı istihsal maksadiyle eşya üzerinde kuvvet sarfiyle kendiliğinden hakkını ihkak ederse... mahkum olur” denilerek bu hususun altı çizilmişti. Tabi teknik anlamda ceza hukukundan bahsetmeyeceğiz burada. Konuya farklı bir pencereden bakalım; Devletin bir toplum sözleşmesiyle varlık kazandığı kabul edilirse, toplumu oluşturan bireyler bu sözleşmenin tarafı olarak güç kullanma ve hak arama/alma yetkisini devlet denilen aygıta teslim etmişlerdir. Devlet, bireylerin (toplum sözleşmesi öncesinde)sahip oldukları bu hakkı hukuk mekanizmasını işleterek yerine getirir, ikame eder.

İşleyen bir hukuk mekanizmasının bulunduğu bir düzende bireylerin hukuk dışı yollara tevessül etmeleri ve kendi haklarını kendilerinin almaları söz konusu olmayacaktır. Kişiler hukuka ve işleyen mekanizmaya güvendikleri için bu yola başvurmayacaklardır.

Hukuk kamu vicdanını tatmin etmeli, toplumun yarasına merhem olmalı ve en önemlisi hukukçu, yaptığı sosyolojik ameliyatlarda neşteri yanlış organa vurmamalıdır. Profesör Yasemin Işıktaç “Pasajlar” dergisinin ilk sayısındaki makalesinde, hukukun üç temel fonksiyonundan söz eder; Adalete yönelmiş olmak, toplumsal ihtiyaçları karşılamak, normatif tipikliğe sahip olmak. Bu üç fonksiyon kümülatif olarak düşünülmelidir elbette. Yani bu fonksiyonlardan biri, karşımıza çıkan ve “hukuk” olarak nitelenen bir metinde çalışmıyor ise söz konusu metnin “hukuk” olmadığına kanaat getirebiliriz. 

Bu cümlelerden olarak; kamu vicdanı hukuk eliyle tatmin olmazsa, yargı organlarının eliyle adalet tecelli etmezse, sosyolojik travma yaratan olay ve eylemlerde bir yargıç cerrah titizliğiyle hareket etmezse; hukukun maksadı hasıl olmayacak, toplum sözleşmesi devlet eliyle ihlal edilmiş olacaktır.

Tabi burada hukuk derken, sadece yasa koyucunun vaaz ettiği normatif kurallardan söz etmemeliyiz. Yasa koyucunun ortaya koyduğu kurallar, hukukun içindedir elbette. Ama hukuk diye ifade ettiğimiz şey daha çok, yasanın(mevzuatın) bir yargıcın yorumuyla topluma adapte edilmesi şeklinde vücut bulan hükümlerdir. Hukukun bu anlamı daha toplumsal, daha sorun çözücü ve daha gerçekçidir. Buradan hareketle bir yasaya ya da normlar hiyerarşisine tabi her hangi bir mevzuata hukukçunun nazarı, eli değmeden, bir mevzuat hukukçunun yorumuyla buluşmadan hukukun varlığı dahi tartışılabilir.

Sizi daha fazla hukuk felsefesi tartışmaları ile sıkmadan toparlayacak olursak; bireylerin kendi haklarını kendilerinin almalarına dair talepleri (ihkak-ı hak) ancak işleyen bir hukuk mekanizmasıyla tatmin edilebilir. İşleyen bir hukuk mekanizmasının saydığımız temel fonksiyonları içermesi gerekmektedir. Ve bu hukuk mekanizmasının iyi hukukçular eliyle topluma sunulması hukukun yaygınlaşması için de anlamını bulabilmesi için de elzemdir.