Bir Yozgat anlatayım size Benden hatıra olsun -6

Yozgat Lisesinin öğretmenlerinin ve son sınıf öğrencilerinin tamamı hatta 7. Sınıf (orta 2.) öğrencilerinin bile çanakkaleye savaşmaya gidip hemen hemen tamamına yakınının şehit olduğunu.
Şehit listesi olan tek lise olduğunu.
Ankara’da ortaokul yokken 1856 yılında Türkiye’de açılan üç ortaokuldan birinin Yozgat’ta açıldığını.
Hastane önünde incir ağacı türküsünün acı öyküsünü ve Yozgat’a ait olduğunu.
Yozgat’ın Çerkez Ethem tarafından yağmalandığını.
Kim inanır
Charles Texier’in
Vital Cuinet’in
Ve daha birçok batılı yazarın
Yozgat sanki Avrupa
Yozgat modern bir şehir dediğine.
Bir zamanlar Yozgat’ın Safranbolu gibi, Beypazarı gibi konaklar ve tarihi Türk evleriyle dolu olduğuna.
Bir zamanlar Sarayın ve İstanbul’un sucuk ve pastırmalarının Yozgat ve Kayseri’den gönderildiğine.
38 çeşit armudu olduğunu, ceviz büyüklüğünde vişne ve kirazlar yetiştiğini.
Kim hatırlar Hasbekli Mahmut pehlivanı
Yozgatın cehri ve üzüm ihraç ettiğini.
1900 lerin başında 55 cehri bahçesi olduğunu
Kaç kişi biliyor? Okullarda şehrimizde ilgili bu ve daha birçok efsane ve gerçek olay öğretiliyor mu?
"YOZGAT DİLİ"
Şeyhül Muallimin olarak tanınan Sultani muallimi Ömer Lütfi beyin 25 yıl uğraşarak hazırladığı 150 sayfalık resimli kitap.
1922 tarihinde eski harflerle basılmış.
Sadece Yozgat ve köylerinde kullanılan Türkçe kelimelerle o dönemde yaşayan sade vatandaş, yazar ve şairlerin kullandıkları kelimeler ve tercümei halleri.
Yozgatta kullanılan Atasözleri ve kendi deyimi ile Oranlamalar ve meseller ihtiva eden kitap.
BU GÜN?
Yıl 1900 lerin başı.
Ankara vilayet
Yozgat, Kayseri, Kırşehir ve Çorum Ankaraya bağlı sancak.
Bu beş şehrin nüfusu bir milyondan biraz fazla.
Mahsul olarak;
Buğday, arpa, çavdar, mısır, pirinç fasulye, bakla, burçak, mercimek, üzüm, cehri, kitre, Afyon tütün, palamut ve pamuk olmak üzere çoğu ihraç edilirmiş.
Meyve çok bol yetişir. Her biri yüz dirhem (320gram) gelen nefis elmalar, 38 çeşidi sayılan âlâ armutlar. Her biri ceviz büyüklüğünde vişneler... çoğunluğu Dersaadete (istanbul) gönderilirmiş.
Hayvan varlığı ise:
Yaklaşık 1.800.000 Tiftik keçisi, 260.000 keçi, 1.870.000 koyun, 400.000 sığır, 42.000 manda, 33.000 (bargir) beygir, 35.000 ester (katır) 122.000 merkep, 11.000 deve idi.
Bunlardan yapağı, deri, tiftik; peynir ve tere yağı ihraç edilirmiş.
Birisi de Akdağmadeni madeninde olmak üzere değişik yerlerde gümüş ve simli kurşun bakır kömür ve petrol çıkarılırmış.
Yine bolca tuzlaları varmış. İngiliz tuzu yani magnezyum sülfat çıkarılırmış ki birçok hastalığa iyi gelirmiş. Yozgatta Sekilû ve Çapan tuzlaları meşhur imiş.
Yine Özellikle Kayseri ve Yozgat'ta çok nefis sucuk ve pastırma imal edilip Dersaadete göderilirmiş.
Ankara ve Yozgat'ta bol miktarda kaplıca Ankara ve Kayseri maden suları meşhur imiş ve birçok hastalığa şifa olurmuş.
Tüm yozgatlının ve kurumlarımızın şapkasını önüne koyup düşünme zamanı...
Çeviri:F. Coşgun
Kaynak:Devlet-i Aliyye-i Osmaniyenin ahval-i coğrafiye ve istatikiyyesi.
Tüccarzade İbrahim Hilmi
Ayrıca
1915 tarihli Yozgat gazetesi de:
Yozgat’ta her sene kırk milyon şinik yani üçyüz küsür milyon kilo buğday ve yüzdoksan milyon kilo arpa, bunlardan başka yedi sekiz çeşit hayvanatı saire ve üçyüz bin kıyye (1280 gram) atik yapağı ve dört beşyüz bin kıyye tiftik ve hemen bu miktarlarda Afyon,kitre, mahmuze gibi mütenevvi (çeşitli) hasılat verdiği ifade edilmektedir.

SON