Tarihte önemli bir yeri olan Şeyh Said ve isyanı, son günlerde yeniden gündeme geldi. Nakşibendi tarikatının en aktif şeyhlerinden biri olan Şeyh Said'in hayatı ve isyanının nedenleri merak konusu oldu. İşte, Şeyh Said'in hayatı ve isyanıyla ilgili detaylar...
Şeyh Said Kimdir?
Şeyh Said, 1865 yılında Elazığ'ın Palu ilçesinde Şeyh Mahmud Fevzi ve Gule Hanım'ın oğlu olarak dünyaya geldi. Tarihi kaynaklara göre Şeyh Said'in 6. göbekten dedesi olan Seyyîd Haşim, İran'dan Diyarbakır'a yerleşmiş ve Sultan IV. Murad tarafından öldürülmüştür. Yedi kardeşten en büyüğü olan Şeyh Said'in, Seyyid bir aileden geldiği iddia ediliyor. Eğitimini Elazığ Palu, Diyarbakır ve Muş gibi çeşitli yerlerde tamamladı.
Nakşibendi Tarikatı'nın Lideri
Babası Şeyh Mahmud Fevzi'nin Palu'dan Hınıs'a göç etmesinin ardından uzun yıllar burada yaşayan Şeyh Said, babasının vefatının ardından Nakşibendi Tarikatı'nın lideri oldu. I. Dünya Savaşı sırasında Piran'a göç etmek zorunda kalan Şeyh Said, savaşın ardından tekrar Hınıs'a yerleşti.
Şeyh Said'in Aile Hayatı
Şeyh Said, ilk evliliğini Şeyh Ahmed-i Çani'nin kızı Amine Hanım ile yaptı ve bu evlilikten beş kız, beş erkek olmak üzere on çocuğu oldu. Amine Hanım'ın vefatının ardından Fatma Hanım ile evlendi. Şeyh Said'in torunu olan Abdulilah Fırat, eski Erzurum milletvekili ve siyasetçidir.
Şeyh Said İsyanı ve Nedenleri
Şeyh Said İsyanı, Doğu Anadolu'da merkezi yönetime karşı gerçekleştirilen önemli bir ayaklanmadır. Şeyh Said, Mayıs 1925'te büyük bir isyan başlatmayı hedefliyordu, ancak 13 Şubat 1925'te Diyarbakır'ın Piran köyünde jandarma ile çıkan çatışma sonucu isyan başladı. İsyan, Bingöl'ün Genç ilçesinde başladı ve Hınıs, Çapakçur, Lice, Palu ve Elazığ'a yayıldı. İsyancılar, Diyarbakır'ı da kuşattı.İsyanın nedenleri arasında, genç Türkiye Cumhuriyeti'nin merkeziyetçi ve laik yapılanmasına tepki olarak milliyetçilik ve laiklik siyasetinin yanı sıra halifeliğin kaldırılmasının etkili olduğu belirtiliyor. Bazı tarihçiler, bu durumu ulusal devlet inşası çabasının getirdiği bir sonuç olarak değerlendiriyor.
Şeyh Said'in Yakalanması ve İdamı
Şeyh Said, 27 Nisan 1925'te yakalanarak isyan bastırıldı. Dönemin hükümetine karşı silahlı isyan girişiminde bulunduğu gerekçesiyle yargılanan Şeyh Said, 'Dini siyasete alet etmek' ve 'vatana ihanet' suçlarıyla itham edildi. İstiklal Mahkemeleri'nde yargılanan Şeyh Said, 29 Haziran 1925'te Diyarbakır'da idam edildi.