Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde Yozgat’ta yaşanan bir nüfus tartışması, tarihin tozlu sayfalarından gün yüzüne çıktı. 1900’lü yılların başında Yozgat’ın Maden (Akdağmadeni) kazasında yaşayan “İstavriler” adlı topluluk, başlangıçta Müslüman olarak nüfus kayıtlarına geçmişti. Ancak dönemin siyasi ve dini kışkırtmaları sonucunda topluluk daha sonra Hristiyan olarak kaydedilmek istemiş ve bu talep, sancak yönetiminde büyük tartışmalara neden olmuştu.
1831 yılında yapılan Osmanlı Devleti’nin ilk genel nüfus sayımında Yozgat Sancağı’nın nüfusu 60 bin 14 kişi olarak belirlenmişti. Bu sayımda yalnızca erkeklerin kayda alındığı biliniyor. 1881-1893 yıllarına gelindiğinde ise Yozgat Sancağı’nın toplam nüfusu 248 bin 874’e yükselmişti. Kadınların da dahil edilmesiyle birlikte artış dikkat çekici bir boyuta ulaşmıştı.
1905 yılına ait verilere göre sancakta Müslüman, Ermeni, Rum, Protestan, Kıptî, Ermeni Katolik ve yabancı tebaa olmak üzere farklı dini ve etnik gruplar yaşamaktaydı. 155 bin 929 kişilik Müslüman nüfus, toplam nüfusun büyük çoğunluğunu oluştururken, gayrimüslimler 42 bin 466 kişilik bir kesimi temsil ediyordu. Bu çeşitlilik, Yozgat’ın çok kültürlü yapısının tarih boyunca ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor.
İstavriler olayı: Müslüman yazıldılar, sonra Hristiyan olmak istediler
1900’lü yılların başlarında Yozgat’ın Maden kazasında yaşayan İstavriler topluluğu, nüfus kayıtlarında Müslüman olarak görünüyordu. Ancak dönemin siyasi atmosferi, uluslararası baskılar ve yerel kışkırtmalar sonucu topluluk kendi isteğiyle Hristiyan nüfus olarak kaydedilmek istedi.
Bu durum hem yerel yönetim hem de Osmanlı merkezi idaresi için ciddi bir sorun haline geldi. Uzun süren tartışmalar ve kayıt karmaşaları Cumhuriyet dönemine kadar devam etti. Nihayetinde, 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi kapsamında İstavriler, Yunanistan’a göç ettirildi. Böylece bu topluluğun Anadolu’daki varlığı da tarihe karıştı.
Yozgat’ın demografik belleği: Zenginlikten göçe uzanan bir hikâye
1905 sayımı, Osmanlı Devleti’nin son resmi nüfus sayımı olmasının yanı sıra, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki nüfus kütüklerinin de temelini oluşturdu.
Bu dönemde Yozgat Sancağı’nda doğum ve ölüm kayıtlarının düzenli tutulmadığı, göç hareketlerinin tam olarak sayılara yansıtılamadığı anlaşılıyor. Ancak eldeki veriler, bölgenin yüzyıllar boyunca farklı kültürlerin, dinlerin ve toplulukların bir arada yaşadığı önemli bir coğrafya olduğunu açıkça ortaya koyuyor.
