Özellikle polis sorgularında ve güvenlik soruşturmalarında sıkça kullanılan bu cihazlar, bir kişinin doğruyu söyleyip söylemediğini analiz etmeye çalışıyor. Peki bu teknoloji gerçekten güvenilir mi?
Yalan Makinesi Nedir, Nasıl Çalışır?
"Poligraf" olarak da bilinen yalan makinesi, kişilerin verdiği yanıtlar sırasında meydana gelen fizyolojik değişimleri ölçerek çalışıyor. Cihaza bağlanan 4 ila 6 sensör aracılığıyla nefes alma hızı, nabız, kan basıncı ve terleme düzeyi gibi veriler kaydediliyor. Bazı gelişmiş modeller, kol ve bacak hareketlerini de izliyor.
Test süreci sırasında kişiye önce birkaç basit soru yöneltiliyor. Bu sorulara verilen yanıtlarla kişinin normal fizyolojik tepkileri ölçülüyor. Daha sonra asıl sorular sorulmaya başlanıyor ve cihazın topladığı veriler grafik halinde kaydediliyor. Uzmanlar, bu grafiklerdeki ani değişimleri analiz ederek kişinin hangi sorulara tepki verdiğini değerlendiriyor.
Yalan Söylemenin Belirtileri Neler?
Yalan söyleyen bir kişi genellikle belirli davranışsal ve fiziksel tepkiler sergileyebilir. Bunlar arasında şunlar öne çıkıyor:
-
Sözlü İpuçları: Kendini tekrar etme, aşırı detay verme, doğrudan yanıt vermekten kaçınma.
-
Beden Dili: Göz temasından kaçınma, huzursuzluk, elleri ovuşturma, ayakları sallama.
-
Fizyolojik Belirtiler: Terleme, ses tonunun değişmesi, yüz kızarması.
Ancak uzmanlar, bu belirtilerin tek başına yalanı kesin olarak kanıtlamadığını vurguluyor. Stres, korku veya heyecan gibi faktörler de benzer tepkilere neden olabiliyor.
Hangi Ülkelerde Kullanılıyor?
Poligraf testleri dünya genelinde farklı alanlarda kullanılmaya devam ediyor. En yaygın kullanım alanlarından bazıları şöyle:
-
ABD: FBI, CIA gibi kurumlar tarafından işe alım süreçlerinde yaygın olarak kullanılıyor. Ancak mahkemelerde delil olarak kabul edilmesi tartışmalı.
-
İsrail: Polis ve istihbarat teşkilatlarında poligraf kullanımı mevcut.
-
Rusya ve Çin: Güvenlik ve istihbarat birimlerinde belirli görevler için kullanılıyor.
-
Hindistan: Polis soruşturmalarında başvuruluyor.
-
Sırbistan: Kamuoyu önünde bile testlerin yapıldığı örnekler bulunuyor.
Bilimsel Güvenilirliği Tartışmalı
Her ne kadar yalan makineleri bazı durumlarda faydalı sonuçlar verse de, testlerin mutlak doğrulukta çalıştığını söylemek mümkün değil. Farklı bireylerin benzer sorulara farklı tepkiler vermesi, poligrafın güvenilirliğini sınırlıyor. Bu nedenle birçok ülkede poligraf sonuçları mahkemelerde delil olarak kabul edilmiyor.
Sonuç Olarak...
Yalan makineleri, doğruyu söyleyip söylemediğini tespit etmek için önemli bir araç olsa da, elde edilen sonuçların kesin delil olarak görülmemesi gerektiği uzmanlar tarafından sıkça vurgulanıyor. İnsan davranışları karmaşık olduğu için, yalanı tespit etmek hâlâ %100 bilimsel doğrulukla mümkün değil.