Yozgat’ın tarihî dokusunu yansıtan önemli alanlardan biri olan Akdağmadeni İlçe Mezarlığı, Osmanlı döneminden Cumhuriyet dönemine uzanan mezar taşlarıyla dikkat çekiyor. Sanat tarihi açısından incelenen 41 adet mezar taşı, yalnızca estetik değil; sosyo-kültürel ve tarihî bilgiler bakımından da büyük önem taşıyor.
Mezar taşları, yalnızca defin yerleri değil; ait oldukları dönemin yaşam tarzı, meslek grupları, dini anlayışı ve estetik zevkleri hakkında da önemli ipuçları sunuyor. Özellikle Akdağmadeni’ndeki mezar taşları, hem taş işçiliği hem de kullanılan malzemeler açısından bölgesel özellikleri yansıtıyor. Çoğu mezar taşı, yörede bulunan sarı renkli taşlarla yapılmış ve bu taşların zamanla aşınması nedeniyle kitabelerin bir kısmı okunamaz hale gelmiş durumda.
Dört Farklı Mezar Tipi Belirlendi
Sanat tarihi araştırmasına göre Akdağmadeni İlçe Mezarlığı’ndaki mezar taşları şu şekilde sınıflandırıldı:
🔹 Sandık Mezarlar
En yaygın mezar tipi olan sandık mezarlarda baş ve ayak taşları tek parçadan oluşuyor. Doğu-batı yönünde konumlandırılan bu mezarların büyük çoğunluğu 19. ve 20. yüzyıla tarihleniyor.
🔹 Kapak Taşlı Mezarlar
Kalın mermer plakaların mezarın üzerine yerleştirilmesiyle oluşturulan bu mezar türünde, su tahliyesi için delikler bulunuyor. Mezarlıkta bu türden sadece dört örnek tespit edildi.
🔹 Çerçeveli Mezarlar
Mezarın etrafının taş çerçeve ile çevrildiği bu mezar tipi, daha az yaygın olmakla birlikte 19. yüzyıldan kalan örneklerle temsil ediliyor.
🔹 Toprak Mezarlar
Baş ve ayak taşlarının doğrudan toprağa gömüldüğü, üstü tamamen toprakla kapatılmış sade mezarlardır. Bu mezar tipi genellikle kırsal alanlarda görülse de, ilçe mezarlığında bir örneğe rastlanmıştır.
Bilimsel Olarak İlk Kez İncelendi
Bu çalışmayla birlikte Akdağmadeni mezarlığında bulunan mezar taşları ilk kez akademik ve sistematik olarak incelendi. Daha önce benzer bir çalışma, Yozgat merkezdeki Cevheri Ali Efendi Camii haziresinde yapılmıştı. Her iki alan arasında kullanılan taş malzemeler, yazı stilleri ve süslemeler açısından dikkat çekici benzerlikler olduğu tespit edildi.
Kadınlara ait mezar taşı kitabelerinde Şerife, Feride, Rabia, Raziye, Ulviye, Fatma, Tayyibe Hatun, Esma, Dudu, Huriye gibi geleneksel Türk-İslam isimleri yer alırken, erkek mezar taşlarında ise Mehmet, Ahmet, İbrahim, Hasan, Rıfat, Mustafa, Yusuf, Hamdi, Lütfi, Akif, Hüsnü, Refik, Fevzi, Hacı Hüseyin Ağa Zade, Hacı Ali Süray, Sadık gibi isimler okunmuştur.
Bu isimlerin bazıları "Hatun", "Ağa Zade", "Hacı" gibi unvanlar içerirken, dönemin sosyal statü ve dini eğilimlerini de belgelemektedir.
Mezar taşlarında ağırlıklı olarak yörede bulunan sarı renkli taş malzeme tercih edilmiştir. Az sayıda örnekte ise mermer kullanıldığı görülmektedir. Teknik açıdan ise taşlara işlenen motiflerde zemin oyma tekniği hâkimdir. Bu teknik, hem yazının hem de süslemelerin taş yüzeyine derinlik katacak biçimde işlenmesini sağlamaktadır.
Süslemelerde Papatya, Hayat Ağacı ve Küpe Çiçeği
Süsleme kompozisyonlarında ağırlıklı olarak bitkisel motifler yer almaktadır. Papatya, kıvrık dal, hayat ağacı, küpe çiçeği ve hayali çiçekler, mezar taşlarında öne çıkan başlıca süsleme öğeleridir.
Ayrıca, köşeleri içe doğru pahlanmış kare ve dikdörtgen panolar ile madalyon şeklindeki geometrik süslemeler, taşların estetik zenginliğini artırmaktadır.
Nesneli süsleme olarak ise ay-yıldız, vazo ve mermi fişekliği gibi semboller dikkat çekmektedir.