Mustafa Kemâl Paşa’nın Yozgat’a Gelişi

Ahmet Sargın

20.05.2021 - 06:45 Yayınlanma

03.08.2023 - 13:58 Güncelleme

28 Gösterim

“Ünlü süvarilerin, harp meydanlarında kahramanca dövüşen Türk yiğitlerinin harman olduğu diyar! Bozok Yaylası’nın çocukları! Var olun!”

Gâzî Mustafa Kemâl Paşa

3 Şubat 1934 Yozgat

Millî Mücadele bitmiş, zor zamanlar geride kalmış, harpler bitmiş, yeni bir devir başlamıştır. Millet, dertlerine bir mim koymak ve üzeri küllenmiş yaralarını sarmak için yeni bir mücadelenin içine girmiştir. Bir seferberlik de yeniden ayağa kalkmak için ilân olunmuştur. Yediden yetmişe hayatta kalan memleket evlâdı, köklerden yeniden filiz verip başağa durmak, bereket olup taşmak için çırpınmaktadır.

Mustafa Kemâl Paşa (Eski Yozgatlılar Mustafa Kemâl Paşa’ya, Gâzî ya da Gâzî Paşa diye hitap ederlerdi.), ahvâli yerinde görmek ve milletiyle görüşüp halleşmek için yollardadır, memleketi gezmektedir. Mevsim güzdür Yozgat’ta. Çift çubuk ortadadır, harman zamanıdır! Kayseri’den otomobille yola çıkan Gâzî Paşa’nın Yozgat’a gelmesi beklenmektedir. Heyet, 1924’ün 15 Ekim günü, bir süvari müfrezesinin refakatinde Boğazlıyan’a gelir. Bir müddet kalınır. Boğazlıyan’dan hareket edildikten sonra yolu sarp Yazır Dağı aşılır.

Gâzî, yol boyunda bulunan köylerin ahalîsinin sevgi seli arasından geçer. Sırçalı Tekkesi Köyü’nden sonra karşılamaya gelen atlıların refakatinde, yol kenarında çadırları kurup bekleyen Poyrazlı Köyü’nün Çerkezleri tarafından yolda durdurulur. Arabadan inip bir süre sohbet eder. Önceden hazırlanan yemek ikramına çok az bir miktar iştirak ettikten sonra yola devam eder.

Gâzî Paşa, ikindi üzeri kendisini yolda karşılayan Battallı atlılarla birlikte Battal Köyü’ne bir sevgi ve saygı seli arasında gelir. Battal’ın girişinde, Hacı Osman Ağazâde/Kapusuzoğlu Mehmed Kâmil Ağa (d. 1872 v. 1947), Battallı İmam diye meşhur Süleyman Ağa (d. 1882 v. 1938) ve köylüler olduğu hâlde karşılanır.

Battal’ı ziyaretten dolayı şükürcelik kurban kestirilecektir. Elindeki bıçakla, ayakları bağlı yerde yatan tosunun başında bekleyen Kula Halil, ağaların işareti ile tekbir alıp tam bıçağı çalacakken Gâzî’nin kurbanın kesilmemesini işaret etmesi ile bir an duraklar. O sırada otomobilden inmeyen Lâtife Hanım’ın arabanın camını açıp: “Çal evladım çal.” demesiyle birlikte, zaten fırsat kollayan Kâmil Ağa’nın işareti üzerine kurban kestirilir. Yemeğin Poyrazlı Köyü’de yenildiğinin öğrenilmesi üzerine, biraz dinlenmesinin ardından Gâzî’ye kahve ikramında bulunulur.

Gâzî’nin Battal’a uğramalarının hususî bir sebebi vardır. Bu mühim sebep Millî Mücadele sırasında ağaların yaptıkları yardımlardır. Gâzî, ziyaret sırasında, Millî Mücadele’ye “üç erkek sürü koyun ve bir balak derisi altın” veren Süleyman Ağa ile, “Üç bin Kırmızı Lira” veren Mehmed Kâmil Ağa’ya teşekkür ettikten sonra, onlarla bir müddet sohbet eder. Köy ve civarı ile bölge tarihine dair Mehmed Kâmil Ağa’dan sorduğu suâllerin cevabını alır.

Gâzî Paşa, Süleyman Ağa’ya: “Söyle bakalım Ağa! Verdiğiniz sürüler ve paranın karşılığını devletiniz size ödeyecek. Buna karşılık size Ankara’dan yer vereyim, ne dersiniz!” der. Süleyman Ağa da: “Paşa Hazretleri, bizler devletimizle varız ve sadece çiftçilikle uğraşıyoruz. Hem karşılığı da ne oluyor! Paşam sağ olsun!” diye mukabelede bulunur. Mehmed Kâmil Ağa da Süleyman Ağa’nın cevabını tasdik eder. Gâzî, ağaların bu cevabına memnun olur ve iltifatlar eder. Kendilerini Ankara’ya davet eder. Bu ziyaretin ardından Süleyman Ağa Ankara’ya gitmiş Çankaya’da Gâzî ile görüşmüştür. Mehmed Kâmil Ağa ise Ankara’ya 1936’da gitmiştir. Bir süre sonra Battal’dan ayrılan Gâzî, Yozgat’a gitmek için yola koyulur.

Heyet, Yozgat’a yaklaşır. Soğluk Dağı’nın yavaş yavaş başlayan yükseltisi aşılır. Boruklu Yazı’dan itibaren Elekçi Yokuşu’nun tepesine kadar olan kısımda bekleyen Yozgatlı atlılar tarafından karşılanır. Yozgat’a doğru gelirken, Sarıtopraklık’a varmadan, Eskipazar Mahallesi’nin sonunda, bağların alt kısmında resmî karşılama merasimi yapılır. Resmî uğurlama merasimi de yine aynı yerde olur. Gâzî Paşa, geç vakitte yol boyunda bekleyen Yozgatlıların sevgi gösterileri arasında şehre girer.

Ancak Gâzî, yol boyunda ve etrafta çok sıkı emniyet tertibatı alındığını, köprüleri de bizzat subayların tuttuğunu görür. Ertesi gün aynı sıkı güvenliği görünce: “Derhâl sıkı emniyet tertibatını kaldırınız. Yurttaşlarımla aramda hiçbir engel bırakmayınız. Millî Mücadele’de fevkalâde büyük gayret bir gösteren memlekette bana hiçbir şey olmaz!” diyerek, emirleri doğrultusunda, emniyet tertibatının bunaltan engelini kaldırtır. Bunun üzerine emniyet tertibatı göze çarpmayacak bir seviyeye getirilir.

Bu ziyaretten kalan şu hatıraların beyanı da tarihe düşülen bir kayıttır esasında: Malumdur, Yozgat’ta Millî Mücadele sırasında Çapanoğlu Hadisesi meydana gelmiştir. Bu müessif hadisenin açtığı yara fevkalâde derindir fakat maalesef Yozgat İsyanı olarak dillendirilmektedir. Ankara’da da unutulmayan meseleler arasındadır. Bu sebeple Birinci Meclis’te Yozgat Mebusu olan Akdağmadenili Bahri Bey, henüz acısı taze olan Çapanoğlu Hadisesi dolayısıyla Gâzî’ye, Yozgat ahalîsi namına özür beyan eder. Gâzî Paşa ise: “Bırakın Bahri Bey, geçin o meseleyi! Geldi geçti! Kapanmış bir yarayı deşmenin lüzumu yoktur. Yozgat halkı bütün varlığı ile Millî Mücadele’nin yanında yer almıştır. Kahramanlıklarının bizzat şahidiyim!” diye cevap verir!

Yozgat Belediyesi’nin önünde kurban kesilirken Gâzî’nin üzerine kan sıçrar, bu vaziyet bir hayli canını sıkar ve ikâmetine ayrılan Miralay Şerif Bey Konağı’na gidip elbiselerini değiştirip tekrar gelir. Şimdilerde Etnoğrafya Müzesi olarak kullanılan Nizamoğlu Konağı’nın balkonunda kahve içerken, meşhur fotoğrafçı Mümtaz Tiyanşan tarafından fotoğrafı çekilir. Daha evvel tanıştığı, meşhur Akif Paşa’nın ahfadından Sâlim Efendizade Mustafa Arif Paşa’nın (d. 1861 v. 1931) Kirazlı Çiftliği’ndeki köşkünde öğle yemeği yer, kahve içer ve biraz istirahat eder.

Kendisiyle tanıştırılan Mekteb-i Sultanî’nin Din Dersi Muallimi ve Kütüphanenin Hâfız-ı Kütübü Müderris Kavurgalı Mehmed Nuri Efendi’ye: “Söyleyin bakalım Hoca Efendi! Ezan-ı Muhammedî nedir?” diye bir sual sorar. Mehmed Nuri Efendi de: “Ezan-ı Muhammedî, namaza çağrıdır Paşa hazretleri.” diye cevaplar. Bunun üzerine Gâzî Paşa: “Hakk-ı âlîniz var. El-Hak öyledir. Fakat bu vakte kadar mevzuyu kime sormuşsam, bana bir sürü izahatta bulundular. İlk defa siz, kısa ve net ifadelerle çağrıdır dediniz!” diye mukabele eder.

Miralay Şerif Bey Konağı’nda, idarecilerin ve eşrafın hanımlarının bulunduğu bir topluluk, Lâtife Hanım’a ev sahipliği yapmaktadır. Lâtife Hanım, Yozgat’a dair merak ettiklerini sorar. Ev sahipleri dilleri döndüğünce anlatırlar memleketlerini. Bir ara lâtife Hanım: “Peki, Yozgat’ın neyi meşhur?” diye sorar. Hayli kilolu hanımlardan biri büyük bir keyifle cevaplar: “Hanımefendi, bizim Yozgat’ın aha şu göbaaam gibi ilâheneleri meşhur.” diye cevaplar. (Mahallî telâffuzda, göbaam, göbeğim; ilâhene, lâhana demektir.)

Gâzî, dolu dolu geçen Yozgat ziyaretlerini 17 Ekim tarihinde tamamlar ve coşkulu kalabalığın arasında, “tekrar gelmeye söz vererek,” Yozgat’tan ayrılır…

Mustafa Kemâl Paşa’nın 1924’deki ziyaretinin ardından on sene geçer.

Ahalî, 3 Şubat 1934’te soğuk bir kış gününde Kırşehir üzerinden Yozgat’a gelen Gâzî’yi karşılar. Esasen on senenin ardından yapılan bu ziyaret, hiç şüphesiz, Gâzî’nin Bozok’a ve Yozgat’a olan alâkasının pek bariz bir tezahürüdür.

Gâzî, aynı gün, ahalînin sevgi gösterileri arasında, Hükümet Konağı, Belediye ve Alay Kumandanlığı’nın ardından Halkevi’ne gelir. Halkevi’ndeki merasimde, şair Nizami Nefesli olarak tanınan Mehmet Nizamettin Nefesli (d. 1907 v. 1987), Gâzî’nin huzurlarında bir şiirini okur:

Çerağı söndürülmüş karanlık bir vatanı

Işıkla dolduranın şu büyük armağanı

Sayması gurur veren İnönü Dumlupınar

Eşsiz inkılabınla daha bin mucizen var

Bilginin güneşine cehâleti boğdurdun

Bir avuçluk on yıla asırları doldurdun

Ana yurdu süslüyor bin fabrika bacası

Ergani’den geliyor medeniyet nârası

Yükselişte cihana dehân emsâl olacak

Türk adı anılınca akan sular duracak

Yanında küçük kalır tarihteki büyükler

Gâzî , ancak seninle iftihar eder Türkler

Ruhumuzu bağladık kurtarıcı ismine

On beş milyon Türk kalbi çerçevedir resmine

Gâzî, şiiri dinledikten sonra, genç şair Nizami Nefesli’ye kendisinden bir arzusu olup olmadığını sorar. O da: “Sıhhatinizi dilerim Paşa Hazretleri. Ancak bir memuriyet rica ederim.” diye karşılık verir. Gâzî: “Bu delikanlıyı posta memuru yapın.” diye talimat verir. Emrin icabı yerine getirilir. Nizami Nefesli, Gâzî’nin vesilesiyle posta idaresinde vazifeye başlar, uzun süren bir memuriyetin ardından müdürlükten emekli olur.

Gâzî, Yozgat Lisesi’ne gider ve derse girer. Yozgat Lisesi’ni ziyaretleri sırasında girdiği sınıfta biraz ders dinledikten sonra hoca ve talebeye Türk tarihi ile ilgili suâller sorar. Aldığı cevaplardan hoşnut olur. Girdiği sınıfta, görür görmez ismi ile hitap ettiği, Millî Mücadele’de Ankara Karargâhı’nda Merkez Muhabere Birliği Kumandanı ve Mülâzım-ı Evveli rütbesiyle büyük hizmetiyle yakından tanıdığı Fizik ve Kimya Muallimi Mehmed Vehbi Ulusoy Bey’in dersinden fevkalâde memnun kalır. Dersten sonra Gâzî Paşa: “Benden bir isteğiniz var mı Vehbi Bey?” diye teveccühte bulunur. Vefatına kadar Yozgat’ın ilmine ve irfanına pek büyük hizmetler yapacak olan Vehbi Bey: “Sıhhatinizi dilerim Paşa Hazretleri. Ancak Zat-ı Devletinizden müsaadenizle bir istirhamım var. Eğer tensip buyurursanız mebus olmayı arzu ederim.” diye Gâzî’ye mukabelede bulunur. Ancak bu mukabeleye, Gâzî’nin cevabı hakikaten bir ders olur ve: “Bırakınız Vehbi Bey, bırakınız! Sizin muallim ve bir mürebbî olarak hizmetiniz değil mebusluk, Reis-i Cumhurluğa bile değişilmez. Siz, Türk çocuklarını yetiştiriyor ve nur dağıtıyorsunuz. Eğer maddî bir meşakkatiniz varsa derhâl telâfi olunsun. Hem, ben nasıl olsa mebus bulurum. Fakat, sizin gibi bir muallimi kolay kolay bulamam!” der.

Gâzî, İsmet Paşa Mektebi’ndeki ziyaretten sonra gün boyu sürdürdüğü ziyaretlerin ardından Vali Konağı’na gelir. Konakta, Vali Bekir Sami Bey ve Belediye Reisi Yusuf Bey (d. 1888 v. 1970) başta olmak üzere, resmî erkân ve eşraftan bazı zevat ile memleket meselelerine dair sohbet eder. Söz, Türk edebiyatına gelir. Türk edebiyatı hakkında konuşmalar olur ve divan sahibi büyük şairlerimizin şiirlerinden bazı kısımlar okunur. Bozok tarihine dair Gâzî’ye etraflı bilgi verilir. Yozgat’ta yetişen şairlerden ve bilhassa Hüznî Baba’dan bahsedilir. Hüznî Baba: “Mehmed Bahaeddin Efendi, Hüznî Baba namı ile meşhur, alim, fazıl, münevver, hoş sohbet ve şair bir hocaefendidir.” takdimiyle medhedilir. Gâzî’ye Halkevi Reisi Çapanoğlu Bekir Bey (d. 1901 v. 1970) tarafından Hüznî Baba’nın bir şiiri (Bkz. M. Öcal Oğuz, Yozgatlı Hüznî Divanlarından Seçmeler, Ankara 1990, s. 260-262.) okunur:

Nazar kıl âleme ey dil ne bir şaşkın bunak olduk

Bu halkın gözüne menfur demirden bir tabak olduk

Fakat ol meyvesiz eşcar misâli bir kavak olduk

Hüdâ’dan havf u haşyet yok garâretle yamak olduk